Deze week was het eindelijk zover, het lang verwachte IPCC rapport van werkgroep 3 werd gepubliceerd: "Hoe kunnen we klimaatverandering afremmen en tegengaan?" Dat is de vraag waarover werkgroep drie voor het zesde IPCC evaluatierapport -Intergovernmental Panel for Climate Change- zich gebogen heeft de afgelopen jaren. Dat klinkt al wat positiever dan de vorige rapporten van werkgroep 1 -"Hoe slecht is het klimaat er aan toe?"- en werkgroep 2 -"Hoe hard gaan we afzien en ons moeten aanpassen?"die de afgelopen maanden gepubliceerd werden. Maar wat staat er nu eigenlijk in die IPCC rapporten en wie schrijft die en waarom? Om jullie de moeite te besparen om de samenvattingen van die rapporten zelf te lezen, heb ik de cartoons van de Franse illustratrice Emma Clit vertaald naar het Nederlands en zelf wat duiding gegeven. Veel leesplezier!
De toekomst ziet er dus niet zo rooskleurig uit. Bovendien zou die wel eens veel dichter bij kunnen zijn dan je zou denken op basis van de IPCC-voorspellingen. Zo werd er in Maart 2022 reeds aan de alarmbel getrokken voor het Amazonewoud dat mogelijks veel sneller dan gedacht een kantelpunt zou bereiken en dreigt in enkele decenia om te vormen tot Savanne. Ook in Maart bereikte -zoals meer en meer het geval is- een atmosferische rivier Antarctica met recordtemperaturen tot 40°C boven de normale gemiddeldes als gevolg.
Het IPCC gebruikt de wetenschappelijke methode, wat betekent dat onzekerheden inherent zijn aan hun uitspraken. Dat kan best verwarrend overkomen voor de gemiddelde burger in een gepolariseerde wereld vol "feitelijke" media. We zijn gewend van alles in zwart of wit voorgeschoteld te krijgen en op korte termijn: slecht of goed, dicht of ver, te veel of te weinig, droog of nat, warm of koud. Als er dan een plezanterik over de IPCC-voorspellingen komt praten in termen van "waarschijnlijkheid", dan klinkt het voor de meesten onder ons als volgt: "Ze weten het niet, dus het zal wel zo erg niet zijn." En dat is heel jammer uiteraard want het doet de urgentie van de feiten achter de boodschap te niet.
Met andere woorden, als je de voorspellingen van het IPCC wil vereenvoudigen om politieke beslissingen en opinievorming mee te beïnvloeden en een duidelijk boodschap over te brengen, gebruik dan de pessimistische scenarios, want het IPCC is doorgaans vrij conservatief vanwege zijn wetenschappelijke aard.
Maar er is ook hoop en er ZIJN oplossingen... en die zouden misschien wel eens uit een hoek komen waar je op het eerste zicht niet aan zou denken...
"Djezus Maarten, gij naïeve communist. Kapitalisme is het enige systeem dat werkt, dat hebben we toch keer op keer gezien. Je weet wel, Stalin, Lenin, China enzovoort: dat heeft toch duidelijk niet gewerkt?!" Inderdaad, dat was zowat mijn reflex toen ik dit tweede deel van Emma haar cartoons vertaalde. We zijn het er van kindsafaan zodanig ingepeperd, bewust of onbewust, dat ons overheersend economisch model van kapitalisme goed, normaal en democratisch is. En het basisidee van kapitalisme is ook niet zo slecht. Het heeft zelfs iets durzaams vind ik: je beschermt en ontwikkelt je kapitaal door een deel van je opbrengsten te herinvesteren met het oog op een betere toekomst met grotere opbrengsten. Klinkt nog niet zo slecht op papier en zonder context. Echter het neoliberaal kapitalisme dat massaal werd ingevoerd na wereld oorlog 2, daar schort wel iets serieus mee.
Ten eerste heeft het kapitaal dat we boekhoudkundig beschouwen een veel te enge definitie, wat er voor zorgt dat mensen, vrije grondstoffen uit de natuur en de biosfeer waarin wij leven niet worden meegerekend. Bijgevolg veronderstelt een kapitalistische economie dat mensen, grondstoffen en de natuur als oneindig beschouwd kunnen worden of simpelweg geen waarde hebben. Op een eindige planeet met beperkte afmetingen is dit uiteraard een foute veronderstelling, want we leven in een complex gesloten systeem, waarbij alles met alles verbonden is en dus alles beïnvloedt. En toch doen we het en dan nog wel op zo een schaal dat we ons sinds een tijdje in het Antropoceen bevinden, oftewel het tijdperk waar de mens het uiterlijk van de planeet bepaald. Met de gekende gevolgen vandien: klimaatverandering, de zesde massale uitstervingsgevolg van dier- en plantensoorten in de geschiedenis van de aarde, het gat in de ozonlaag, etc. Het basisprobleem: er is geen boekhoudkundige wet in het kapitalisme die de eindigheid en de verbondenheid van onze omgeving in rekening brengt.
Ten tweede mist dit economisch model zijn doel voor het merendeel van de wereldbevolking: Namelijk 80% van de wereldbevolking leeft in landen waar 90% van de inwoners in armoede leven. Ondanks de globalisering van onze economie -of misschien net omwille van- leeft 20% van de wereldbevolking in rijke landen, terwijl de rest amper rond komt. Dit zijn niet toevallig de landen die een paar eeuwen geleden de rest van de wereld beginnen koloniseren zijn om hun grondstoffen en goedkope werkkrachten in te palmen. Sterker nog, de 26 rijkste mensen op aarde hebben samen evenveel als de armste helft van de wereldbevolking. Hoe kun je een economisch model steunen dat zo een ongelijkheid promoot? Zoals je al leest ben ik niet aan het afgeven op de klein ondernemers en zelfstandigen die zich kapot werken om wat meer te verdienen dan een bediende of arbeider. Neen, ik heb het over de multinationals die handig belastingen ontduiken en lobbyen op massale schaal, financiële en speculatieve markten die een virtuele economie creëeren die ongelijkheid alleen maar in de hand werkt, enzovoort.
Bovendien, "Geld maakt niet gelukkig"klinkt het cliché en het klopt ook mits een zekere ondergrens die een minimum comfortniveau bepaald. Anders gezegd, van die 20% rijken op aarde daarvan zijn er een heel pak die even gelukkig zouden zijn met een pak minder, terwijl de overige 80% armen een stuk gelukkiger zouden zijn mochten ze iets meer welvaart hebben. Uiteraard gaat het over meer dan "de centjes eerlijk verdelen". Er is een systemische aanpak nodig die ons kapitalistisch systeem omvormt naar een meer sociale, inhoudelijke en regeneratieve economie. En er bestaan tal van alternatieven waar al heel lang aan gewerkt en over nagedacht wordt:
Economics of Arrival
a WiSE society
Economy of well being
Sustainable Money System
etc
Wie meer wil weten kan ik heel hard aanraden van het boek Thrive te lezen of de Tedx talks en videos van Kees Klomp en Shinta Oosterwaal te bekijken. Het boek is een prachtig verzamelwerk van essays over al deze alternatieve sociale economische modellen. Een bron van inspiratie HET KAN DUS TOCH! We kunnen klimaatverandering en onze duurzaamheidsuitdaginen aanpakken, maar het vergt vooral een sociale en maatschappelijke shift, zoals ik ook al aangaf in mijn vorige artikels over "Sober maar gelukkig" en "De toekomst van geluk"